Tiểu sử các nhà Toán học

[LeGiang]

ACSIMET

Ở thế kỉ thứ 3 trước công nguyên ,trên đảo Xixin ( bây giờ thuộc nước Ý) ,có một nhà toán học thiên tài .Ngày nay đã hơn 2000 năm rồi ,mà bất cứ bạn học sinh nào cũng biết tên của ông. Đó là Acsimet ,nhà hình học ,nhà cơ học ,nhà kỉ thuật quân sự lỗi lạc .

Cha Acsimet là một nhà thiên văn và nhà toán học nổi tiếng bấy giờ . Thời đó các gia đình giàu sang thường chăm lo cho con cái có một nền học vấn toàn diện ,mà trọng tâm là triết học và văn chương ,còn toán học được coi là môn phụ .Thường họ chỉ học toán vì cần toán để học triết học .Song Acsimet lại được giáo dục đặc biệt ,cha ông đã đưa ông đi sâu vào toán và thiên văn , là những lĩnh vực mà sau này ông có những sáng tạo vĩ đại nhất .

Acsimet đã đến Alêcxangri - một thành phố nổi tiếng nhất thời ấy của Hi Lạp ,một trung tâm kinh tế ,chính trị và văn hoá,nơi tập trung các nhà bác học nổi tiếng nhất .Ở đây Acsimét tiếp tục được bồi dưỡng về toán , thiên văn,đồng thời ông cũng chú ý nhiều đến cơ học . Sau một thời gian ở Alexangri khi tài năng đang độ phát triển ,ông quay về Xiracudơ ,thành phố quê hương ,để phục vụ Tổ quốc cho đến lúc chết .

Acsimét đã có nhiều phát minh lớn về toán học .Ông để lại nhiều tác phẩm như : " về hình cầu và hình trụ " ," về độ đo các cung ", "về việc cầu phương parabol "," về các đường xoắn ",... học hình học ở lớp 8 , chúng ta đã biết tiên đề liên tục để đo đoạn thẳng ( tiên đề Acsimét ) .Acsimet là một trong những người đầu tiên đã chứng minh rằng số liệt tự nhiên là vô hạn ,và tìm ra phương pháp đọc bất cứ số nào dù lớn bao nhiêu .Acsimét đã tính được diện tích nhiều hình, thể tích nhiều vật thể ,bằng một phương pháp đặc biệt ,chứng tỏ là Acsimét đã có khái niệm khá rõ về phép tính vi tích phân ,một bộ phận quan trọng của toán học hiện đại .Về mặt này, Acsimét đã đi trước thời đại gần hai mươi thế kỉ : mãi đến thế kỉ 17 ,phép tính vi phân mới thực sự hình thành và phát triển với Lepnit và Niutơn.Chính vì vậy mà có nhà toán học nổi tiếng đã nói " Nếu ai biểu tôi kể tên một nhà toán học vĩ đại nhất của tất cả các thời đại ,thì tôi không do dự mà trả lời rằng người đó là Acsimét .

Asimét còn là một nhà cơ học vĩ đại .Rất nhiều sáng chế và phát minh cơ học của Acsimét nổi tiếng khắp nơi .Chẳng hạn : Cái vít Acsimét ,hệ thống đòn bẩy ,ròng rọc và đinh vít để nâng và chuyển các vật có trọng lượng lớn ,xác định thành phần hợp kim bằng cách nhúng vật vào nước .... Học vật lí ở lớp 6 ,chúng ta đã biết nguyên lí Acsimét về vật nổi .Các công trình lí thuyết về cơ học được nhiều người biết đến là : " Về sự cân bằng của các hình phẳng ","Về các vật nổi ", "Sách về điểm tựa "...Các công trình sáng tạo của Acsimét đều gắn liền với công cuộc xây dựng ,bảo vệ tổ quốc ,với yêu cầu của thực tiễn .Ông đã giải quyết được nhiều vấn đề khó nhất của thời đó về khoa học và kỉ thuật .

Nhiều câu chuyện lí thú về ông đã được truyền lại tới ngày nay . " Cho tôi một điểm tựa ,tôi sẽ nâng cả quả đất lên ".Câu nói đượm hương vị truyền thuyết đó là người ta kể lại là của Acsimet khi ông phát minh ra đòn bẩy .Người ta thường kể lại câu chuyện về việc Acsimét tìm ra định luật về vật nổi : có một vương quốc yêu cầu Acsimét tìm cách kiểm tra lại một chiếc đồ vàng mà nhà vua thuê đúc có thật là nguyên chất hay không .Ông suy nghĩ đã nhiều mà không tìm ra cách kiểm tra.Một lần đang tắm ông chú ý đến sức đẩy của nước lên người mình . Thế là quên cả mặc quần áo ,ông vùng chạy và kêu lên Ơ rê ca " ( có nghĩa là tìm ra rồi ) .Sức đẩy của nước lên người ông đã gợi ý cho ông cách giải bài toán ,và từ đó ông đã tìm ra định luật mang tên ông .

Bên cạnh những phát minh về toán và cơ học ,ông cũng đã có nhiều phát minh lớn về thiên văn .

Acsimét là người yêu nước thiết tha .Trong giai đoạn cuối đời mình ,ông đã tham gia bảo vệ quê hương chống lại bọn xâm lược La Mã .Ông đã lãnh đạo việc xây dựng các công trình kỉ thuật phức tạp và kháng chế vũ khí kháng chiến. Nhà văn cổ Hi Lạp Plutarơ đã tả lại việc quân đội La Mã bị đánh trả ở thành phố Xiraculơ như sau : " Khi quân La Mã bắt đầu những cuộc tiến công từ trên đất liền cũng như trên biển ,nhiều người dân Xiracudơ cho rằng khó có thể chống lại một đội quân hùng mạnh như vậy .Acsimet cho mở các máy móc và vũ khí đủ các loại do ông sáng tạo ra .Thế là những tảng đá lớn bay đi với tốc độ nhanh phi thường ,phát ra những tiếng động khủng khiếp ,tới tấp giáng xuống đầu các đội quân đi bằng đường bộ .Cùng lúc đó những thanh xà nặng uốn cong giống hình chiếc sừng được phóng từ pháo đài ra ,liên tiếp rơi xuống tàu địch ...Tướng La Mã phải ra lệnh rút lui ,nhưng bọn xâm lược vẫn không thoát khỏi tai hoạ .Khi các đoàn tàu địch chạy gần đến khoảng cách một mũi tên bay ,thì ông già Acsimet ra lệnh mang đến tấm gương sáu mặt ,cách tấm gương này một khoảng ông đặt các tấm gương khác nhỏ hơn ,quay trên các bản lề .Ông đặt tấm gương giữa các tia sáng của mặt trời mùa hè .Các tia sàng từ gương chiếu ra đã gây ra một đám cháy khủng khiếp trên các con tàu .Đoàn tàu biến thành đám tro tàn ..."

Câu chuyện này trước đây vẫn bị coi là câu chuyện hoang đường ,cho mãi đến năm 1777 nhà toán học nổi tiếng BuPhông mới chứng minh được rằng điều đó rất có thể xảy ra .Bằng 168 chiếc gương ,trong ngày nắng tháng tư ,ông đã đốt cháy một cây to và làm nóng chảy chì ở cách xa 45 mét .

Acsimet còn là một công trình sư ,một người đóng tàu thuỷ sáng tạo .Nhà văn cổ Hi Lạp Anphi nê đã tả quang cảnh đóng tàu thuỷ của Acsimét như sau: Nhà hình học Acsimét được giao đóng một chiếc tàu to bằng 64 chiếc tàu thường . Tất cả mọi thứ cần thiết ,các loại gỗ quý được chở từ khắp nơi đến .Nhiều thợ đóng tàu cũng được triệu đến đây .Mọi việc được tiến hành rất nhanh chóng ,có quy cũ ,nên chỉ sau sáu tháng đã làm xong một nữa tàu ...Riêng việc hạ thuỷ phần tàu này cũng làm cho mọi người bàn cãi rất nhiều .Làm sao có thể đưa một con tàu lớn như vậy xuống nước ?" nhưng Acsimét đã dùng trục quay để kéo con tàu ,với rất ít người giúp việc ...Chiếc tàu khổng lồ này có đầy đủ tiện nghi ,như nhà bếp, nhà ăn ,chỗ dạo chơi ,kho lương thực ,thư viện ...."

Acsimét vẫn tiếp tục xây dựng sáng tạo và tham gia bảo vệ thành phố quê hương .Quân xâm lược hung hãn cố đánh phá,nhưng không thể tiến lên được .Chúng bèn dùng cách quây thành để triết hết mọi đường tiếp tế .Đến mùa thu năm 212 trước công nguyên ,thành Xiracudơ bị hạ ,sau hai năm bị quây hãm .Quân La Mã xông vào tàn sát nhân dân rất dã man .Một tên lính La Mã đã cầm giáo đâm chết Acsimet trong lúc ông đang ngồi trên bãi cát mãi mê tính và vẻ hình .

Hơn hai nghìn năm đã trôi qua từ khi Acsimét bị quân La Mã giết hại ,song người đời sau vẫn ghi nhớ mãi hình ảnh một nhà bác học thiết tha yêu nước ,đầy sáng kiến phát minh về lí thuyết cũng như về thực hành ,hình ảnh một con người đã hiến dâng cả đời mình cho khoa học ,cho tổ quốc, đến tận giờ phút cuối cùng .

Lê Phong và Quốc Trinh .